Dzikie pszczoły to niezwykle zróżnicowana grupa owadów, licząca już prawie 500 gatunków w Polsce, ta liczba jest wyższa w Szwajcarii i wynosi ok 630 gatunków. Jeśli chodzi o cały świat mamy do czynienia z ok 20 000 gatunków dzikich pszczół. Każdy gatunek wypracował własne strategie radzenia sobie z trudnymi warunkami zimowymi. Ich przetrwanie w tym okresie wymaga dostosowania miejsca zimowania, tempa metabolizmu i rozwoju, a także wyboru odpowiedniej strategii życiowej. W niniejszym artykule przyjrzymy się różnym sposobom zimowania pszczół samotnych oraz ich fascynującym adaptacjom.
Trzmiele: królowe zimują same
Spośród pszczół miód wytwarzają w Polsce jedynie pszczoła miodna i trzmiele. Choć trzmiele produkują miód, nie gromadzą zapasów na kolejną zimę. Cała kolonia, poza młodymi królowymi, ginie przed nastaniem chłodów. Nowe królowe po zaplemnieniu (przechowują plemniki w specjalnym zbiorniczku i uwalnia, kiedy potrzebują zapłodnić składane jajo) wyruszają na poszukiwanie odpowiednich miejsc do hibernacji. Kopią niewielkie norki pod ziemią, w chłodnych, zacienionych miejscach, aby uniknąć przedwczesnego przebudzenia przez zimowe słońce.
Trzmiele nie są odporne na bardzo niskie temperatury, a ich strategia przetrwania opiera się na unikaniu mrozu. Co ciekawe, badania wykazały, że samce trzmieli znoszą chłód lepiej niż samice, prawdopodobnie dlatego, że częściej spędzają noce na zewnątrz w trakcie letniej aktywności.
Zadrzechnie: razem raźniej
Zadrzechnie, zwane czasem “czarnymi pszczołami”, należą do największych pszczół w Europie. W Polsce występują dwa gatunki: zadrzechnia fioletowa i czarnoroga. Na zimę pszczoły te powracają do gniazd lub szukają nowych kryjówek. Zazwyczaj zimują w grupach, co przynosi istotne korzyści: w gniazdach grupowych temperatura jest wyższa, co pozwala pszczołom oszczędzać energię i lepiej przetrwać do wiosny.
Murarki: samotność i ekstremalne mrozy
Murarki, takie jak murarka ogrodowa, zimują jako dorosłe osobniki zamknięte w kokonach. Te samotne pszczoły znoszą ekstremalne mrozy – badania pokazują, że są w stanie przeżyć temperatury sięgające -30°C. Dzieje się tak dzięki specjalnym substancjom w ich organizmach, które obniżają temperaturę zamarzania płynów ustrojowych.
Ważnym czynnikiem dla murarek jest nie tylko mróz, ale także jego odpowiednio długi czas trwania. Wysokie temperatury zimą powodują przyspieszenie metabolizmu, co skutkuje szybszym zużyciem zapasów energii i gorszą kondycją na wiosnę. Murarki, które dłużej latają w sezonie często zimują jako larwy.
Wpływ zmian klimatu na zimowanie dzikich pszczół
Globalne ocieplenie zmienia warunki zimowania pszczół. Łagodne zimy, które kiedyś mogły wydawać się korzystne, mogą być dla niektórych gatunków problematyczne. Wyższe temperatury prowadzą do wzmożonej aktywności metabolicznej, co sprawia, że pszczoły tracą więcej energii.
Przykładem są trzmiele zaobserwowane w Wielkiej Brytanii, które częściej zakładają kolonie jesienią, zamiast przygotowywać się do hibernacji. Choć takie zachowanie jest adaptacją do cieplejszych warunków, wiąże się z ryzykiem, gdy nagle nadejdą mrozy.
Każdy gatunek pszczół ma własną strategię zimowania, dostosowaną do swojego trybu życia i środowiska. Dla jednych kluczowe jest przetrwanie w mroźnych warunkach, dla innych unikanie skrajnych temperatur. Jednak większość pszczół stara się stawić czoła wyzwaniom klimatycznym, które mogą zmieniać ich dotychczasowe strategie przetrwania. Z jednej strony wszystkie gatunki są mniej lub bardziej wystawione na klimatyczne wyzwania, z drugiej – nie każdy gatunek może być w stanie zmienić swoją strategię w odpowiedzi na zmiany klimatu i w takich wypadkach ich przyszłość rysuje się w niezbyt różowych barwach.
Źródła:
- dr Justyna Kierat, Zimowe przeżycia owadów, „Tygodnik Powszechny”
- dr Justyna Kierat, „Pszczoły samotne: ciepło, zimno” naukadlaprzyrody.pl